Beleggingsexpert Jan Longeval spiegelt na een eerste deel twee weken geleden, de oorlog in Oekraïne met de onder beleggers uiterst herkenbare behavioral finance-perspectieven. ‘Mensen hebben de neiging om problemen te negeren die constant aandacht vereisen.’
Volgens Longeval zijn de psychologische biases in deze wereld nooit eerder zo aanwezig geweest. ‘Hoe ouder ik word, hoe meer ik rondom mij zie hoe de wereld erdoor wordt gedreven’, zegt hij. Om de alomtegenwoordigheid ervan te illustreren, past Longeval ze toe op het conflict in Oekraïne. Hij benadrukt dat hij in zijn analyse geen politieke stelling inneemt.
Vorige maand begon Longeval zijn vergelijking met hoe de oorlog effectief begon: onder impuls van cognitieve vooroordelen en psychologische triggers. ‘Er zijn ook heel wat psychologische redenen waarom de oorlog ondertussen al drie jaar duurt. Ondanks de aanvankelijke verwachting van een snelle overwinning, hebben verschillende gedragsfactoren het conflict verlengd. Zo is er de sunk cost fallacy. Zowel Rusland als Oekraïne hebben aanzienlijke middelen in de oorlog gestopt. Ze blijven doorvechten omdat het toegeven van een nederlaag de offers uit het verleden tot verspilde moeite zou maken, terwijl dit gegeven geen verschil zou mogen maken, omdat je het verleden toch niet kan veranderen, net als de koers waaraan je ooit een aandeel hebt gekocht.’
Waarde aan controle
‘Er is ook het endowment-effect. Mensen hechten extreem veel waarde aan wat ze bezitten en dat is niet alleen het geval met beleggingen, maar nog meer met de controle over land.’
‘We herkennen ook de miscalculation of risk en overconfidence. Rusland zag zijn beslissing om Oekraïne binnen te vallen waarschijnlijk als een situatie met een hoog risico en een hoge beloning, waarbij de potentiële voordelen zwaarder wogen dan de vermeende risico’s. De ingehouden reactie van het Westen op eerdere Russische acties – de Krim in 2014 en Georgië in 2008 – kan de overtuiging hebben versterkt dat de gevolgen minimaal zouden zijn. Nogal wat beleggers worden aangetrokken tot speculatie, waarbij risico systematisch wordt onderschat. Ze zetten in op aandelen van ondernemingen in moeilijkheden zoals Lehman Brothers, wat meestal faliekant afloopt.’
Gezichtsverlies
‘Verder is er de escalation of commitment of commitment bias: eens je als belegger of als politicus een morele positie hebt ingenomen op het publieke forum, is het moeilijk om erop terug te komen omdat je gezichtsverlies kan lijden. Dat leidt tot opbod. Beide partijen hebben de oorlogsinspanning verdubbeld in plaats van naar een compromis te zoeken.
Tot slot verwijst Longeval nog eens naar de belangrijke rol van groepsdenken. ‘De publieke opinie in beide landen is verhard. De Russische propaganda versterkt de overtuiging dat de oorlog noodzakelijk is voor het nationale voortbestaan. De westerse propaganda versterkt de overtuiging dat de oorlog enkel gewonnen moet worden met militaire middelen. Het nationalisme is toegenomen, waardoor territoriale en andere concessies politiek moeilijk haalbaar zijn. We mogen spreken van een nieuwe wapenwedloop en een nieuwe Koude Oorlog. Polen kondigde aan uit diverse verdragen te stappen om controversiële wapens te kunnen inzetten, her en der wordt opgeroepen tot een uitbreiding van het nucleaire arsenaal.’
Verlies- en risicomijding
‘De houding en de reactie van het Westen is ook gevormd door verlies- en risicomijding – loss aversion en risk aversion. Het Westen vermijdt directe militaire interventie vanwege het risico op nucleaire escalatie. Er worden sancties gebruikt in plaats van een grootschalige confrontatie om de directe risico’s te minimaliseren. Het Westen vertoont ook tekenen van rational inattention and fatigue. In de loop der tijd is de belangstelling van het westerse publiek voor de oorlog afgenomen. Behavioral finance toont aan dat de aandacht van mensen verslapt wanneer ze te maken hebben met problemen die constante aandacht vereisen.’
Dat laatste biedt volgens Longeval ook een verklaring voor het feit dat Hamas zijn wandaden tijdens de aanval op 7 oktober 2023 zo openlijk mediatiseerde. ‘De aandacht van de internationale publieke opinie voor de Palestijnse kwestie was immers verslapt door de aandacht voor de oorlog in Oekraïne. Om de Palestijnse kwestie terug op de internationale agenda te krijgen, zette Hamas een actie op vanuit de calculatie dat de whiplash aanvankelijk tegen Hamas zou zijn gericht, maar ook een felle tegenreactie van Israël zou uitlokken, waardoor de publieke opinie zich uiteindelijk tegen Israël zou keren.’
‘Tenslotte ontwaren we in Oekraïne path dependence and incrementalism. De westerse hulp is geleidelijk toegenomen, maar altijd binnen zelf opgelegde grenzen. Oekraïne heeft aanzienlijke hulp ontvangen, maar niet genoeg om een volledige overwinning te garanderen. Een voorbeeld van moral hazard and strategic ambiguity.’
Deus ex machina
De oorlog duurt volgens Longeval dan ook voort vanwege diepgewortelde cognitieve vooroordelen die alle partijen beïnvloeden. ‘Omdat een psychologische verschuiving in het Russische leiderschap, de Oekraïense vastberadenheid of de West-Europese strategie weinig waarschijnlijk is, kan het conflict niet snel ten einde komen zonder een externe factor, een deus ex machina. Trump, een god in het diepst zijner gedachten, speelt vandaag die rol, zij het dan op een zeer brutale manier.’
‘De vraag mag gesteld worden of deze oorlog ooit had plaatsgevonden als beide partijen meer empathie hadden vertoond voor elkaars perspectief. De essentie van conflictoplossing ligt in overleg, niet in capitulatie. De spelregels van elke goede negotiatie zijn de bereidheid om naar het standpunt van de tegenpartij te luisteren, om redelijke toegevingen te doen en te weten tot waar je toegevingen wil doen. Rusland zal nooit toegeven dat Oekraïne bij de NAVO komt en Oekraïne zal nooit zijn soevereiniteit opgeven. Binnen die grenzen is een oplossing mogelijk. En een oplossing zou niet alleen goed zijn voor Oekraïne en Rusland, maar voor Europa in zijn geheel. De Europese beurs lijkt er blijkbaar in te geloven.’
Investment Officer spreekt maandelijks met beleggingsexpert Jan Longeval over zijn visie op de economische en financiële actualiteit.
